*Şaşılık ve *Göz *Hareketlerinin *Bozuklukları (6)

Şaşılık ve Göz Hareketlerinin Bozuklukları
ŞAŞILIK
Şaşılık gözlerimizin aynı anda aynı yöne bakamaması bir gözün hedeften farklı yöne kaymasıdır. Şaşılık estetik bir problem olmasının yanında görme kalitesini düşürür ve gelişimini engeller. Gözlerimiz birer kamera gibi görüntü kaydedip beyine gönderir, beyindeki görme merkezi her iki gözden gelen görüntü kayıtları benzer ise bunları birleştirip bizim algıladığımız üç boyutlu tek bir görüntü oluşturur. Şaşılıkta gözlerden biri görmek istediğimiz objeye bakarken diğeri başka bir yöne bakar ve doğal olarak beyne her iki gözden farklı görüntüler ulaşır. Beyindeki görme merkezi her iki gözden gelen görüntüler farklı olduğu için bunları birleştiremez ve kayan gözün gönderdiği görüntüyü ihmal eder. Bu şartlar altında kayan göze ait beyindeki görme merkezi sürekli ihmal edildiği için gelişemez ve göz tembelliği dediğimiz durum ortaya çıkar. Ayrıca görme merkezindeki görüntü birleştirme merkezi de çalışmadığı için şaşılığı olan kişiler derinliği algılamakta zorlanırlar. Şaşılık 7-8 yaşlarından sonra gelişmiş ise beyinde her iki göze ait görme merkezleri ve beyindeki görüntü birleştirme merkezi artık gelişmiştir. Bu durumda göz tembelliği gelişmesini beklemeyiz ancak beyinin kayan gözden gelen görüntüyü ihmal etme yeteneği azaldığı için çift görme oluşur.
Şaşılık doğuştan olabilir ama ilk 3 ayda geçici şaşılık doğal olarak da izlenebilir. Toplumda şaşılık görülme sıklığı %4 tür..Kalıcı olanların çoğunda belirgin bir neden bulunamaz. Bazen göz hareketlerini kontrol eden beyin merkezlerinde veya sinirlerde bir sorun olabilir. Nadiren şaşılık genetik olabilir. Yüksek hipermetropi, miyopi gibi kırma kusurlarında uygun gözlük takılmadığında şaşılık gelişebilir. Görmeyi azaltan diğer göz hastalıkları, beyinde göz hareketlerimizi kontrol eden merkezlerdeki problemler, tiroid bezi hastalıkları ve göze yönelik bazı cerrahi girişimler şaşılık gelişmesine neden olabilir.
Şaşılığı belirgin olan çocuklar hemen fark edilir ancak gözlerinde kayması belirgin olmayan çocuklarda sorunu ancak bir göz doktoru fark edebilir. Bazen de çocuklarda yüz yapısı şaşılık varmış gibi izlenim verir; burun kökü geniş olması, gözlerin iç kısmında fazladan bir cilt katlantısı olması, gözlerin birbirine çok yakın veya uzak olması bu izlenimi yaratır. Biz bu duruma yalancı şaşılık deriz, tedavi gerektirmez. Bazı cocuklarda şaşılık sürekli olmaz, çocuk sadece yakına bakarken, sadece uzağa bakarken, sabah yeni uyandığında veya güneşli havalarda oynarken izlenebilir. Bazen de şaşılığı olan çocuklar daha kaliteli görüntü elde edebilmek için anormal baş pozisyonları geliştirir, ve bu şekilde belirti verebilirler.
Şaşılığın tedavisinde şaşılığın tipine göre farklı yaklaşımlar uygulanır. Tedavi seçenekleri arasında yerine göre gözlük, kapama tedavisi, prizmalar, cerrahi ve botilinum toksini sayılabilir. Her hastanın şaşılık tipine göre farklı tedavi seçeneklerine gereksinimi vardır, ihtiyaca göre bu seçeneklerden birkaçı bir hastada birlikte uygulanabilir.
Şaşılığın tedavisi acil değildir ama tedavinin de fazla gecikmemesine özen gösterilmelidir çünkü şaşılık sürecinin uzun olması tedavi sonuçlarını olumsuz etkiler.
Şaşılık tedavisi süreci hastanın durumuna göre hekim tarafından belirlenir. Bu süreç içinde göz hekimi gözlük, kapama cerrahi gibi farklı tedavi seçeneklerini hastanın ihtiyacına göre tedavide kullanır. Özellikle görme gelişim açısından hassas bir dönem olan hayatın ilk 8 yılında şaşılığı olan çocuklar mutlak şaşılık konusunda uzmanlaşmış bir göz hekiminin kontrolü altında olmalıdır. Tedavi sürecinda bazı şaşılık hastalarına cerrahi gerekebilir. Cerrahi işlemlerle gözlerin farklı yönlere hareketini sağlayan kaslar arasındaki dengesizlik azaltılmaya çalışılır. Bazı hastalarda 1den fazla cerrahi gerekebilir. Operasyon sonrası özellikle erişkin hastalarda bir süre çift görme beklenir. Şaşılık cerrahisinde çok nadirde olsa enfeksiyon, kanama, görme kaybı gibi cerrahiye ve genel anesteziye bağlı komplikasyon dediğimiz istenmeyen durumlar gelişebilir.
Gerek şaşılık ve gerekse diğer göz problemlerinin gecikmeden teşhis ve tedavi yapılabilmesi için yeni doğan bir bebeğin ilk doğduğunda çocuk doktoru tarafından bir göz taraması yapılması gerekir. Bu taramada göz ve göz kapaklarında şekilsel bir bozukluk var mı, bebeğin göz bebeğindeki ışık yansımaları simetrik mi kontrol edilir. Bir anormallik saptanırsa göz muayenesi önerilir. Ailesinde genetik geçişli göz problemleri olan bebekler, problemli seyretmiş bir hamilelik sonrasında doğmuş olan bebekler, doğum sırasında problem yaşamış bebekler ve başka sistemik hastalıkları olan bebeklerin İlk üç ay içinde bir göz doktoru tarafından görülmesinde fayda vardır. Normal şartlarda ilk muayenenin her çocukta rutin olarak 1 yaşında yaptırılması uygundur. Bir yaşında göz muayenesi önermemizin nedeni çocuklarda görme gelişiminin ilk 8 yaş boyunca devam eden bir süreç olmasıdır. Görme gelişimini engelleyecek herhangi bir kusur varsa erken teşhisle ve uygun tedavi ile bu kusurun görme gelişimini olumsuz etkilemesi engellenir.
FELÇLİ ŞAŞILIK
Gözlerin farklı yönlere hareketini sağlayan her bir gözümüzün etrafında 6 adet kas vardır. Bu kaslar kısalıp uzayarak gözlerin istenen yönlere bakmasını sağlarlar. Kaslara kısalma veya uzama komutu beyindeki göz hareketleri merkezinde 3’er adet sinirle iletilir. Sinirler beynimizden gözümüze ulaşan elektrik kabloları gibidir. Bu sinirlerden her hangi birinde iletimin durması felçli şaşılık dediğimiz şaşılık tipine neden olur. Bu durumda hasta sıklıkla çift görmeden şikayetçi olabilir. Bunun dışında nadiren kapak düşmesi, göz bebeğinde tek taraflı büyüme izlenebilir.
Felçli şaşılığın neden hastanın yaşına göre değişir. Bu tip felçli şaşılıklarda sıklıkla uzun süreli şeker hastalığı, hipertansiyon, damar sertliği gibi hastalıkları olan orta yaşın üzerindeki insanlarda bu sinirleri besleyen kılcal damarların tıkanması sonucu oluşur. Gençlerde en sık nedenler travma, migren, çocuklarda ise genellikle doğumsaldır. Bu nedenler dışında nadiren kafa içinde yer kaplayan kitleler, anevrizmalar, çeşitli kafa travmaları bu sinirlere hasar verebilir ve felçli şaşılık gelişebilir.
Kılcal damarların tıkanmasına bağlı gelişen felçli şaşılıkların genellikle 3-6 ay içerisinde kendiliğinden düzelmesi beklenir. Bu arada çift görmeyi engellemek için tek göze kapama uygulanabilir. Ancak bu arada altta yatan şeker hastalığı ve hipertansiyon gibi hastalıkların kontrol altına alınması gerekir. Hastada felçli şaşılık dışında başka bulgularda var ise, travma geçirmişse beyine yönelik görüntüleme yöntemleri ile (BT, MR) olası kitle ve anevrizma gibi diğer etkenleri de araştırmak gerekir. Herhangi bir etken saptanmışsa öncelikle onun tedavisi yapılır, takipler sonrasında düzelmeyen şaşılıklar için prizmatik gözlükler veya şaşılık cerrahisi düşünülür.
GÖZ HAREKETLERİNİN DİĞER BOZUKLUKLARI
Gözlerimizi istediğimiz an istediğimiz yöne çevirebiliriz. Gözlerimizle hareket halindeki bir objeyi takip edebiliriz. Her iki gözün istenen yöne birlikte koordine hareketini beyinden gelen sinyaller kontrol eder. Ancak bu sinyaller her iki göze ayrı sinirlerle iletildiği için bu sinirleri etkileyen problemler gözlerde tek taraflı hareket kısıtlılığına ( felçli şaşılık) neden olurlar. Beyinde her iki gözün birlikte hareketlerini sağlayan merkezleri etkileyen problemler binoküler bakış felçlerine neden olur. Bu tip problemler genellikle beyinde bu merkezleri etkileyen damar tıkanıklıkları, kanamalar, enfeksiyonlar, travmalar, demiyelinizan hastalıklar ve tümörler gibi bir çok farklı nedenlerden olabilir. Binoküler hareket bozukluğu olan hastalar göz muayenesini takiben nörolojik muayeneden geçirilmeli, eşlik eden diğer bulgulara göre ek tetkikler ve görüntüleme yöntemleri ile değerlendirilip altta yatan etken saptanmalı ve buna yönelik tedavi planlanmalıdır. Altta yatan etkene göre iyileşme beklentileri değişkenlik gösterir

HAZIRLAYANLAR Doç Dr Nazife Sefi YURDAKUL, Doç Dr Feray KOÇ