*Sarılık (6)

Sarılık
Sarılık deri ve göz aklarının kanda bilirubin denilen bir maddenin fazla miktarda olması nedeniyle sarı renkte renk değiştirmesidir. Beraberinde idrar renginde koyulaşma ve sıklıkla halsizlik, iştahsızlık görülür. Bilirubin normal insanlarda da kanda belirli bir miktarda bulunan bir maddedir. Yaşlanmış kırmızı kan hücreleri vücudun işleyişi gereği parçalanırlar ve bu işlemin sonunda kana bilirubin salınır. Normal durumda bilirubin karaciğer tarafından kandan temizlenerek safra ile beraber bağırsağa atılır ve buradan da vücuttan atılımı gerçekleşir. Ancak çeşitli hastalık durumlarında kanda bilirubin düzeyleri yükselir ve sarılık görülür. Sarılık bir hastalık değil hekimlerce değerlendirilmesi gereken bir hastalık bulgusudur. Sarılığa en fazla yol açan hastalıklar:
* Akut virüs enfeksiyonlarına bağlı karaciğer hastalıkları (hepatitler)- hepatit A, Hepatit B, Hepatit E, Hepatit C vb
* Alkol veya ilaca bağlı gelişen karaciğer hastalıkları
* Kronik virüs enfeksiyonlarına bağlı karaciğer hastalıkları (Hepatit B, Hepatit C vb) veya siroz
* Safra yollarında tıkanma (safra taşlarına bağlı tıkanıklıklar, safra yollarının veya safra kesesinin kanserine bağlı tıkanıklıklar)
* Otoimmün hepatit veya primer sklerozan kolanjit gibi karaciğer hastalıkları
* Karaciğer kanseri
* Pankreas kanserine bağlı safra yollarında tıkanma
* Bilirübinin aşırı derecede üretilmesi (kırmızı kan hücrelerinin aşırı miktarda yıkıldığı hematolojik hastalıklar yani kan hastalıkları nedeniyle)
* Bilirubin metabolizmasındaki kalıtsal bozukluklar (Gilbert sendromu, Dubin-Johnson veya Rotor sendromu vb)
Bu nedenlerden ülkemiz için en önemli olanları hepatit virüsleriyle gelişen akut veya kronik enfeksiyonlar, siroz, safra taşları, safra yolu- karaciğer ve pankreas kanserleridir. Anlaşılacağı üzere sarılık yapan bütün hastalıklar bulaşıcı değildirler.
Hepatit A: Virüsü taşıyan besin maddesi ile temastan yaklaşık 15–45 gün sonra sarılık ortaya çıkar. Sarılıktan önceki 2 hafta ile ortaya çıktıktan sonraki bir hafta hastalar etrafa bulaştırma riski taşırlar. Genellikle doktor gözetiminde destekleyici tedaviyle izlenir, kalıcı karaciğer hasarı bırakmaz.
Hepatit B: Ülkemiz için önemli bir sağlık sorunudur. Aşılamayla korunmak mümkündür. Yeni gelişen enfeksiyon da sarılık olabileceği gibi hiçbir belirti de görülmeyebilir. Bulaşıcıdır. Önemli bir nokta bazı kişilerde hepatit B enfeksiyonunun karaciğerden temizlenemeyerek taşıyıcılık veya uzun dönemde siroz ve karaciğer kanserine ilerleyen karaciğer hasarına yol açabilmesidir. Akut enfeksiyon da doktor gözetiminde destekleyici tedavi verilir, kronik enfeksiyonda ise farklı tedavi seçenekleri bulunmaktadır. Ülkemizde şu anda bebekler bu hastalık için aşılanmaktadırlar. Erişkinlerin de taşıyıcılık veya kronik karaciğer hastalığı açısından taranmaları gerekmektedir.
Hepatit C: Genellikle kan yoluyla geçiş görülür. Bulaşıcıdır. Aşısı yoktur. Akut enfeksiyon nadirdir. Genellikle belirti vermeden siroza ve karaciğer kanserine ilerleyen sinsi bir enfeksiyondur. Uygun dönemde teşhisiyle tedavisi mümkün olabilmektedir.
Siroz-karaciğer kanseri: Herhangi bir nedene bağlı gelişen siroz veya karaciğer kanserinde sarılık görülebilir. Doktor tarafından nedene yönelik araştırma yapılmalıdır. Sirozu olan hastalarda karaciğer kanseri açısından belirli aralıklarla takip yapılması gereklidir.
Safra taşları: Safra kesesindeki taşların safra yoluna düşmesi veya safra kesesi alınmış hastalarda safra yolunda yeni taş oluşumu nedeniyle safra yolları taşla tıkanabilir. Bu durumda doktor tarafından görülerek gerekliyse uygun antibiyotik tedavisi ve çeşitli yöntemlerle (endoskopik veya cerrahi) safra yollarındaki taşların temizlenmesi gerekmektedir.
Safra yolu kanserleri: Genellikle ağrısız sarılıkla birlikte görülürler. Safra yolundaki tıkanmaya bağlı sarılık oluşur. Doktor tarafından darlığı aşabilmek için bir tedavi planlanması gerekmektedir.
Pankreas kanserleri: Safra yolu pankreas kanalıyla birleşerek oniki parmak barsağına açılır. Pankreasın başındaki bir kitlede sarılık görülebilir. Hastanın durumu göz önünde tutularak doktor tarafından sarılığa yönelik tedavi planlanır.
Görüldüğü gibi bu kadar farklı nedenleri olan bir bulguda her hasta için farklı bir tedavi gerekliliği bulunmaktadır. Bazı hastalarda bulaşıcı bir neden olabileceği gibi, bazı hastalarda neden safra taşı iken bazılarında çeşitli kanserlere bağlı nedenler olabilir. Bu nedenle kendinizde veya yakınınızda sarılık fark ettiğinizde en yakın sağlık merkezine başvurarak muayene olmanız gerekmektedir.

HAZIRLAYAN; Doç. Dr. Nurgül ŞAŞMAZ