*Solunan *Kimyasal *Madde, *Gaz, *Duman, *Buharlara Bağlı (6)

Solunan Kimyasal Madde, Gaz, Duman, Buharlara Bağlı
Solunduğunda akciğerde hastalık yapan kimyasal madde, gaz, duman ve buharlar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
1. Gazlar
1. Oksidanlar; Oksijen, Ozon, Nitrojen Dioksit
2. Diğer Gazlar; Sülfür Dioksit, Hidrojen Sülfit, Amonyak, Klor, Fosgen, Formaldehit
3. Metaller
Civa, Çinkoklorit, Magnezyum, Kadmiyum
1. Trimellitik Anhidratlar ve Polimerler
2. Yangına Bağlı Oluşan Akciğer Zedelenmeleri
Günümüzde, kimyasal madde, gaz, duman ve buharların solunmasına bağlı solunum sistemi hastalıkları ile daha çok karşılaşılmaktadır. Bu karşılaşmalar; evde, iş yerinde veya toplumsal alanlarda olabilir.
Oluşan tablo hafif bir üst solunum yolu etkilenmesi olabileceği gibi, solunum yetmezliği ile sonuçlanan ağır tablolar da olabilir.
Üst Solunum Yolları/ Göz: Deri ve kornea yanıkları, rinit, konjuktivit, trakeobronşit ve mukozit bulguları olabilir. Öksürük ve hapşırma en önemli semptomdur. Genellikle akuttur ve kendini sınırlama eğilimine sahiptir. Ancak yaşamı tehdit eden laringospazm olabilir.
Alt Hava Yolları: Toksik ajanlar zedelenmiş hava yolu duvarından kolayca geçerek hava yollarında daralma yaparlar. Bu tablo hastada nefes darlığı olarak görülür. Solunum fonksiyon testi yapılırsa bu değerlerde düşme görülür. Gaz maruziyeti ile hastalığın oluşumu arasında geçen zaman değişkendir. Sigara içimi ve ek hastalık süreyi kısaltabilir. Bazı hastalarda gaz maruziyetini takiben aşırı duyarlılık gelişerek, öksürük, nefes darlığı veya hışıltılı solunum gibi bulgular hemen veya birkaç saat içinde başlar ve aylar- yılar devam edebilir. Sülfürdioksit, klor, amonyak, ev temizlik malzemeleri ve duman gibi birçok irritan bu tabloyu yapabilir.
Akciğerler: Etkilenilen gazın ve kişinin özelliklerine bağlı olarak akciğerlerdeki hasar akut ve kronik olabilir. Akut hasar ile pnömonitis, pulmoner ödem ve akut solunum sıkıntısı sendromu oluşur. Kronik hasar ise bronşiolit obliterans, bronşektazi ve bronşiolit obliterans organize pnömoni tablolarına neden olur.
Farklı klinik tabloların oluşmasında solunan gazın ve hastaya ait faktörlerin rolü vardır:
Gazın Özellikleri: sudaki çözünürlüğü, havadaki yoğunluğu, büyüklüğü, ph. Vs.dir
Hastaya Ait Özellikler: yaş, ek hastalık, sigara kullanımıdır.
Toksik Gazlar
Amonyak: Temizlik malzemesi, petrol ürünleri, siyanid, gübre yapımı, ilaç sanayinde kullanılır. Maruziyet genellikle boru veya tank patlaması veya taşıma hatalarından olmaktadır.
Klor: İlaç, plastik ve tekstil sanayisinde ayrıca temizleyici ve beyazlatıcı olarak kullanılır.
Sülfürdioksit (SO2): Madencilik, eritme, kimya ve kâğıt sektöründe kullanılır. Kömür ve petrol ürünleri gibi yakıt maddelerinin yanması ile de ortama yayılabilir.
Nitrojendioksit (NO2): Hava kirliliğinin önemli komponentlerindendir. Bununda en önemli nedeni motorlu araçlar, fabrika bacalarıdır. Sanayide asetilen kaynağı ve patlayıcı sanayinde kullanılır. Bu gazlarla en iyi tanımlana maruziyet “Silo doldurucuları” hastalığıdır. İlk olarak tahıl silo işçilerinde tanımlandığı için bu isim verilmiştir. Silodaki bitkilerin karbonhidratları mikroplar tarafından parçalanarak bu gazların çıkışına neden olur.
Oksijen: Oksijen, ozon ve nitrojen dioksit gibi oksidan gazlar akut ve kronik akciğer zedelenmesine neden olurlar.
Ozon (O3): Atmosferde bulunur. Yüksek irtifa uçuşlarında kabin içine sızma, su sterilizasyonu ve kâğıt beyazlatıcısı olarak kullanılmaktadır.
Fosgen (COCL2): Kimya metal sanayinin klorlu hidrokarbon yapımı ve kuru temizlemede kullanılır. I. Dünya savaşında savaş gazı olarak kullanılmıştır.
Dumanları ile Zarar Veren Metaller
Kadmiyum ve civa buna örnektir. Dumanları ile zarar vermeleri ortak özellikleridir.
Kadmiyum: çinko ve bakır elde edilmesinde, metal yüzeylerin elektrolitik kaplama ve galvenizlenmesinde, lehim, pil ve akü yapımında, boya, plastik, cam ve deri sektöründe kullanılır.
Civa: kimya, metallurji ve elektrik sektöründe kullanılır.
Duman Bombası
Çinkoklorit en önemli elemanıdır. Maruziyeti askeri amaçlı kullanımında, itfaiye eğitiminde ve eğlence amacıyla kullanımında olmaktadır.
Yangınların Neden Olduğu Dumanların Solunması;
Yangın dumanı çok değişik toksik kimyasallar içeren gaz ve küçük partiküllerden oluşur. Yangın dumanının içeriği yanan maddeye göre değişmesine karşın CO ve CO2 her zaman bulunur. Naylon, asfalt, yün, ipek ve poliüretanların yanması ile siyanidler oluşarak akciğer zara verirler. Plastik sanayide yaygın kullanılan polivinil kloridin yanması ilede hidrojen klorid serbestleşerek akciğer zedelenmesine yol açar.
Toksik gaz solunmasına bağlı gelişen klinik tablolar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Toksik gaz ÜSY irritasyonu* Pnömoni Pulmoner ödem Bronşiolit Bronşit OAH**
Amonyak Şiddetli + + + - +
Klor Orta + + - - -
Hidrojenklor Şiddetli - - ? ? ?
Nitrojenoksit Orta + + - + +
Ozon Orta - - ? ? ?
Fosgen Orta + + ? ? ?
Sülfür dioksit Şiddetli + + - + +
*: Üst Solunum Yolu irritasyonu
**:Obstrüktif ( nefes yollarını daraltıcı) akciğer hastalığı
Üst hava
Yolları:
Burun
Ağız
Farinks(Yutak)
Larinks (Gırtlak)
A K C İ Ğ E R L E R
Alt hava yolları:
Trakea
Bronşlar
Bronşioller
* 2 nolu literatürden faydalanılarak hazırlanmıştır.

HAZIRLAYAN; Dr. Esen AKKAYA