*Fetus ve Yeni *Doğanlara *İlaçların *Yan *Etkileri ve *Entoksikasyonları

Fetus ve Yeni Doğanlara İlaçların Yan Etkileri ve Entoksikasyonları

Günümüzde gebelik sırasında ve yeni doğan döneminde kullanılan ilaçlardan bazılarının ciddi sağlık sorunları, sakatlık ve hatta ölüme yol açtığı bilinmektedir. Gebelikte anne adayının kullandığı ilaçlar kan yolu ile bebeğe geçer. Yeni doğan döneminde ise annenin kullandığı ilaçlar süte geçerek anneden bebeğe emzirme yolu ile ulaşır. Bu ilaçlardan bazılarının fetüse ya da yenidoğana zararı yokken bazı ilaçlar fetüs ya da yeni doğanda ciddi hasarlara neden olabilir. Fetüs ve yenidoğanın vücudundaki organlar sürekli gelişmekte ve büyümekte olduğu için bu dönemlerde ilaç kullanırken çok dikkat edilmeli, çok gerekli ise uygun ilaçlar uygun dozlarda ve uygun süre ile kullanılmalıdır. Bilinçsizce kullanılan ilaçların özellikle fetüste yaratacağı hasar daha fazla ve geri dönüşümsüz olduğundan ve gebelikte kullanılan ilaçların güvenli olduğunu söylemek mümkün olmadığından o dönemde kullanılan ilaçlar mutlaka uzman kontrolünde alınmalıdır. Özellikle süregelen hastalığı nedeniyle ilaç kullanan bayanların gebelik öncesinde doktoru ile konuşması gereklidir. Öncelikle tedaviye devamın gerekli olup olmadığına karar verilmelidir. Tedavi uygulanacaksa fetusu en az etkileyecek ilaç, tedavi edici en uygun dozda başlanmalıdır. Anne adayı gebelik boyunca tedavinin yan etkileri yönünden izlenmelidir.

Astım tedavisinde kullanılan ilaçların gebelikte kullanımı güvenlidir. Hava yolu ile alınan ilaçlar gebelikte güvenle kullanılabilir. Teofilin bebeğe kolaylıkla geçtiğinden dikkatli olunmalıdır. Teofilinin teratojen (bebekte şekil bozucu) etkisi gösterilmemiştir ancak fetusta kalp atımında hızlanma, yeni doğanda kusma ve titremeye neden olabilmektedir.

Şeker hastalığı olan anne adaylarının kan şekeri düzeyleri yüksek olursa bebek iri doğabileceği gibi, yeni doğanda kan şekeri düşüklüğü ve kalp, böbrek ve merkezi sinir sisteminde hasarlar da meydana gelebilir. Ağız yolu ile alınan şeker hastalığı ilaçlarının gebelikte kullanımının güvenli olup olmadıkları tam olarak bilinmemektedir. Bu nedenle gebelerde insülin en uygun ilaçtır.

Sara hastalığı tedavisinde kullanılan ilaçlardan güvenilir olarak kabul edilenlerin sayısı azdır. Bu tip ilaçların fetusta nöral tüp defektleri (omuriliğin açıkta kalması) oluşturma riski yüksektir.

Yüksek tansiyon nedeniyle kullanılan ilaçlardan ACE inhibitörleri ve anjiotensin II reseptör antagonistleri fetusta böbrek anomalilerine, idrar söktürücüler gebeliğin erken döneminde kullanıldığında fetusun bazı organlarında sakatlıklara neden olabileceği bilinmektedir. Beta bloker ilaçlar bebeğin küçük kalmasına neden olabilir. Diğer ilaçlar nispeten biraz daha güvenlidir.

Psikiyatrik hastalık tedavisinde kullanılan ilaçlar kolaylıkla fetusa geçtiğinden mümkünse gebeliğin erken döneminde kullanılmamalıdır. Benzodiazepin gebeliğin ilk birkaç ayında kullanıldığında fetusta yarık damak ve dudak gibi anomaliler ortaya çıkabilir. Devamlı olarak bu ilacı kullanan annelerin bebeklerinde pelteleşme, azalmış emme refleksi ve morarma olabilir. Lityumun gebeliğin son ayında kullanılması bebekte doğumsal kalp hastalığına neden olabilir.

Ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak kullanılan asetaminofen yan etki olarak ateş, döküntü, kan hücrelerinde düşüklüğe, uzun süreli kullanımda ise böbreklerde hasara neden olabilir. Aşırı dozlarda alındığında ise karaciğerde hasar yapar.

Demir eksikliğine bağlı aneminin önlenmesi ve tedavisinde kullanılan demir ilaçları ishal veya kabızlık, tansiyon düşüklüğü, uyuklama, dışkının veya idrarın siyaha boyanması, midede yaraya neden olabilir.

Kalp hastalığı tedavisinde en sık kullanılan ilaçlardan biri olan digoksinin kalpte ritm bozukluğu, kusma, ishal, halsizlik ve beslenme bozukluğu gibi yan etkileri olabilir.

Yeni doğan döneminde ortaya çıkan havalelerin tedavisinde kullanılan fenobarbitalin sakinleştirme ve solunumun baskılanması gibi istenmeyen etkileri olabilir.

Kemik gelişiminin sağlanması için her yeni doğanda kullanılması gereken bir ilaç olan D vitamini yan etki olarak kanda kalsiyumun artmasına ve buna bağlı olarak beslenme güçlüğüne, kilo alamamaya, uyuklama, fazla idrar yapmaya, ritm bozukluğuna, böbrekte kalsiyum çökmesine ve böbrek hasarına, bıngıldağın erken kapanmasına neden olabilir.

Ciddi sekelleri olan ve yeni doğan döneminde tanı konulup tedaviye başlanıldığında tedaviye iyi cevap veren hipotirodide kullanılan ilaç olan levotiroksin, ritm bozukluğu, hipertansiyon, huzursuzluk, ateş, kilo kaybı, ishal ve bıngıldağın erken kapanması görülebilir.

Yeni doğan döneminde kullanılan ilaçların etkinliği ve güvenilirliğini belirleyecek herhangi bir yöntem yoktur. Kullanılan ilaçların bazı istenmeyen etkilerinin ortaya çıkıp bunların farkına varılması zaman alabilmektedir.

Bu nedenlerden dolayı, sebebi ne olursa olsun yeni doğanda ilaç kullanımı mutlaka doktor tavsiyesiyle olmalıdır. Beklenmeyen bir etki görüldüğünde derhal doktora başvurulmalıdır.



HAZIRLAYAN: Doç. Dr, Tuğba GÜRSOY, Prof. Dr. Fahri OVALI