*Pankreatit (6)

Pankreatit
AKUT PANKREATİT
Pankreasta ani olarak meydana gelen iltihabi bir olaydır. Pankreasta normalde inaktif olarak bulunan iç ve dış salgıların aktive olup harabiyet vermesiyle ortaya çıkar. Kadın ve erkekleri eşit olarak etkiler, en sık 30–60 yaşlarda görülür.
En sık görülen nedeni alkol ve safra taşlarıdır. Safra kanalına düşen taş ya kanal çıkışını tıkayarak ya da çıkıştan zorla da olsa geçip bağırsağa düşerken yarattığı olaylara bağlı olarak pankreas kanalında da değişik derecelerde tıkanıklık, basınç artması, hasar ve kanaldakilerin çevreye sızmasına neden olabilir. Aktif hale geçen enzimler çevredeki sağlıklı dokuları parçalamaya başlayabilir. Alkol direk veya indirek yollardan pankreas harabiyetine neden olabilir. Kan yağlarından trigliseridlerin aşırı artışı, kan kalsiyum düzeyinin çok yükselmesi, bazı ailevi pankreas bozuklukları, pankreas kanalının darlığı, virüsler, ilaçlar da akut pankreatitin diğer nadir nedenleri arasındadır.
BELİRTİLERİ
Ani olarak karın üst bölgesinde başlayan, kuşak tarzında yayılan, öne eğilmekle azalan ağrı ile başlar. Beraberinde bulantı, kusma, terleme, gaz çıkaramama bazen de ateş ve sarılık eşlik eder.
TANI
Kandaki bazı pankreas enzim düzeylerinin yükselmesi ile birlikte ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi gibi radyolojik tetkiklerin kullanılmasıyla tanı konulur. Bazı hastalar hastalığı hafif geçirirken bazılarında ise böbrek, akciğer, akciğer zarı, karın zarı, dolaşım sistemi de hastalıktan etkilenerek ağır bir hastalık tablosu ortaya çıkar.
TEDAVİ
Hastalığın hafif ya da ağır seyrine göre değişir. Hastanın mutlaka yatırılarak ağızdan gıda alımının kesilmesi, damardan beslenmesi gerekir. Bazı durumlarda tedaviye antibiyotik de eklenir. Eğer akut pankreatitin nedeni kanalı tıkamış bir safra taşı gibi ortadan kaldırılabilir bir neden ise ERCP denilen girişimsel bir işlemle taşın ortadan kaldırılması hastanın kliniğinin düzelmesine neden olur. Hafif formda olay 3-5 gün içerisinde düzelir ve ilave tedavi gerekmez. Ancak, değişik derecede doku ölümünün olduğu ağır formdaki hastalar için uzman bakıma ihtiyaç vardır. Doku kaybının düzeyinin bilgisayarlı tomografi ile takibi, bu ölü dokuları infeksiyondan koruma, bozulan diğer böbrek, akciğer, dolaşım sistemi ile ilgili bozuklukların giderilmesi ve son olarak da ameliyat zamanının planlanması zamanında yapılmalıdır. Bu açıdan deneyim oldukça önemlidir.
KORUNMA
Korunmada esas faktör altta yatan nedenin ortadan kaldırılmasıdır. Aksi halde tekrarlayabilir. Neden safra kesesindeki taşlar ise, safra kesesi alınmalı, alkol ise alkol alımına son verilmeli, kan yağlarındaki veya kalsiyum düzeyindeki aşırı yükseklik ise bunlar normale getirilmelidir.
KRONİK PANKREATİT
Pankreasta deri dönüşü olmayan, yapısal değişiklikler, iç ve dış salgı fonksiyonlarında kalıcı bozukluk ve tipik karın ağrısı ile karakterize iltihabi bir durumdur.
Pankreas kanalını tıkayan taşlar, sürekli alkol kullanımı en sık nedenleri arasındadır. Pankreas kanalının darlığı, vücudun kendi pankreas bezine karşı aşırı reaksiyon göstermesi, kan kalsiyum düzeyinin yükselmesi, pankreasın bazı ailevi hastalıkları, bazı yapısal anormallikleri, tümör, travma diğer nedenlerdendir. Bazen herhangi bir neden saptanamayabilir.
BELİRTİLERİ
Özellikle yemek sonrası karın üst bölgesinde olan karın ağrısı(bazen ağrıya bulantı, kusma ve ateş eklenebilir), yağların emiliminin bozulması ile ishal, iç salgı fonksiyonlarındaki bozukluk sonucu kan şekerinin yükselmesinin etkisiyle çok su içme, çok idrara çıkma, kilo kaybı gibi belirtiler olabilir. Hastaların bir kısmında B12 eksikliğine bağlı el ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma görülebilir.
TANI
Bazı pankreas enzimleri kanda hafif düzeyde artabilir. Kan şekeri yükselir, dışkıda atılan yağ miktarı artar. Direkt karın röntgeni, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, endoskopik ultrasonografi, ERCP deki bazı pankreas değişiklikleri kronik pankreatiti destekler.
TEDAVİ
Karın ağrısını gidermek için bazı ağrı kesiciler, pankeas enzim preparatları kullanılabilir. Bazı hastalarda ağrıyı gidermek için sinir blokajı (ilgili sinirlerde harabiyet oluşturulması) yapılabilir. Pankreas kanalında darlık neden oluyorsa ERCP ile darlık veya pankreas kanalındaki taşlara müdahalede bulunulabilir. Nadiren hastalarda cerrahi tedavi gerekebilir.
KOMPLİKASYONLAR
Pankreasta kist, abse, bazı damarlarda tıkanıklıklar, karın zarında sıvı toplanması, akciğer zarında sıvı toplanması, ana safra kanalında tıkanma, oniki parmak barsağında daralma, mide-barsak sisteminde kanama gibi komplikasyonlar görülebilir.
KORUNMA
Hastanın kronik pankreatitinin nedeni alkol kullanımı ise alkol mutlaka bırakılmalıdır.

HAZIRLAYAN; Doç. Dr. Nurgül ŞAŞMAZ