*Tifüs (6)

Tifüs
İnsanlık tarihinin en eski hastalıklarından biridir. Çok tehlikeli ve bulaşıcı bir hastalıktır. İki tipi vardır: Epidemik tifüs, endemik tifüs.
A) EPİDEMİK TİFÜS
Lekeli humma, klasik tifüs, Avrupa tifüsü de denen bu hastalık insana bitle bulaşan, başağrısı, ateşle başlayan, deride yaygın döküntü yapan, iki hafta kadar devam eden ve yaşlılarda oldukça tehlikeli bir hastalıktır. Epidemik tifüs soğuk iklimlerde daha fazla olmak üzere dünyanın her tarafında görülür. Savaş, deprem, kıtlık yıllarında salgınlar yapmış ve büyük insan kitlelerinin ölümüne sebep olmuştur. İnsan vücut biti, hasta kanını emdiğinde riketsiyayla bulaşmış olur. Riketsiyalar bitin dışkısıyla çıkarlar. Bitin ısırmasıyla bulaşma olmaz.
Bitlerin kurumuş dışkılarında, sıcak olmayan yerlerde aylarca canlı kalabilir. Vücuda giriş genellikle deriden olur. Konjonktiva (gözün ak kısmının ve kapak içlerinin dış zarı) ve solunum yolu sümüksü zarlarından da girebilir. Küçük kan damarları duvar hücrelerine yerleşir, çoğalır ve kan dolaşımına karışır. Bunlar diğer küçük kan damarlarının duvar hücrelerine girer, hücrelerin ölümüne sebep olurlar. Sonra damarın tıkanarak tromboz oluşumuna sebep olurlar. Damar zedeleri en fazla deride olur, ayrıca merkezi sinir sistemi, kalp kası, böbrek üstü bezi, testislerde de bulunabilir. Epidemik tifüs, ihbarı zorunlu hastalıklardandır. Etken Rickettsia prowazekii’dir
BELİRTİLERİ
Kuluçka dönemi 10-14 gündür. Hastalık genellikle aniden başlar. İlk belirtiler ürperme, iştahsızlık, başağrısı, bacak ve sırtta kas ağrıları, halsizliktir. İlk 2-3 günde ateş 39°C’ye kadar yükselmeler gösterir. Üçüncü günden sonra 40-41°C’a çıkar ve hasta iyileşinceye veya ölünceye kadar devam eder. Hastalığın 4-6. gününde pembe renkli döküntüler sonra kırmızı-mor renge döner ve basmakla kaybolmaz, iz bırakmaz. Yüksek ateşle uyumlu olarak nabız sayısı fazladır. Hastada ışıktan korkma ve gözlerde sulanma vardır. Gözleri ve yüzü kızarmıştır. İlk haftada çılgınca hareketler olabilir. Bazı hastalar uyuyamazlar. Hastanın şuuru bulanıktır, dalgındır. Güç konuşur. Kulak çınlaması, sağırlık vardır. Hastalığın ikinci ve üçüncü haftası kritik dönemdir. Hasta yardımsız yiyemez, içemez, tamamen sağır ve şuursuzdur. Bunu uyku hali ve koma takip edebilir. Kalp kası iltihabı olabilir. Olguların yarısında dalak büyür. Böbrek yetmezliği gelişebilir. İdrar miktarının azalması ve kanda üre miktarının yükselmesi ölüme gidişin habercisidir. Topuk, ayak, parmak uçları, kulak, burun, cinsel organlarda doku ölümleri olabilir. İkinci haftanın sonuna doğru orta kulak iltihabı, gözün iltihaplanması, yaygın kıl kökü iltihabı meydana gelir. Hastalık çocuk ve gençlerde hafif; yaşlı, gebe, dolaşım sistemi bozukluğu ve kronik hastalığı olanlarda ağır seyreder. Ölüm oranı %40 kadardır. Başka hastalığa dönüşmezse hasta tam olarak iyileşir. Eski iş gücüne kavuşabilmesi için 2-3 ay gereklidir. En fazla tifo olmak üzere kızamık, çiçek, zatürre, sıtmayla karışır.
TANI
Hastadan ilk haftada alınan kan, kobayın karın zarına şırınga edilerek riketsiyalar elde edilerek tanı konabilir. Bazı serolojik tetkikler de tanıya yardımcıdır. Weil-Felix OX19 reaksiyonu pozitiftir.
TEDAVİ
Tedavide iyi bakımın yeri büyüktür. Yüksek kalorili ve vitaminli sıvı besinler uygundur. Ağızdan alamadığında damardan serum ve şekerli su verilmelidir. Yüksek ateşi düşürülmeye çalışılır. Ağrı kesiciler kullanılabilir. Sebep olduğu diğer hastalıkların da tedavisi gerekir. Ayrıca kloramfenikol, klortetrasiklin, oksitetrasiklin 7 gün verilir.
KORUNMA
Korunma için DDT ve benzeri maddelerle, bitlerle savaşılır.
B) ENDEMİK TİFÜS
Fare tifüsü, şehir veya dükkân tifüsü, pire tifüsü gibi adları da olan epidemik tifüse benzeyen, fakat oldukça selim seyreden, ani başlayan ateşli, başağrısı ve döküntülerle karakterize bir hastalıktır. Hastalık farelerin çok bulunduğu yerlerde yaygındır. İnsana fare piresiyle geçer. Pirenin dışkısıyla çıkan mikrop kaşınma sonucu deriden alınır. Aynı dışkıyla bulaşmış besinlerle bulaşma da mümkündür. Gözden ve solunum yolundan da riketsiyalar girebilir.
Etken Rickettsia typhi (Rickettsia mooseri)’dir
BELİRTİLERİ
Kuluçka dönemi 8-12 gündür. Epidemik tifüs gibi belirtileri vardır, fakat daha hafif seyreder. Hastalık ürpermeler, başağrısı, kas ağrıları, ateşle aniden başlar. Döküntüler birinci haftanın sonunda görülür ve oldukça seyrektir. Ateş ilk hafta 38-39°C’dir. Daha sonra inip çıkmalar gösterir. 9-14 günde normale iner. Merkezi sinir sistemi, kalp kası ve böbrek genellikle tutulmaz. Hasta iyileşir. Başka hastalığa dönüşme nadirdir.
TANI
Hastalığın ilk haftasında kandan riketsiyalar elde edilir.
TEDAVİ
Tetrasiklinler ve kloramfenikol kullanılır.
KORUNMA
Hastalıktan korunmak için fare ve sinek mücadelesi yapılmalıdır.

HAZIRLAYANLAR; Dr. Esra KAYA KILINÇ, Dr. Cemal BULUT,