*Öksürük (6)

Öksürük
Öksürük solunum yollarının en sık görülen belirtilerinden biridir. Aslında solunum sisteminin bir savunma mekanizmasıdır. Basit bir nedenden kaynaklanabileceği gibi ciddi bir hastalık belirtisi de olabilir.
Niteliğine göre başlıca beş tipi vardır; akut veya kronik öksürük, kuru veya yaş (balgam çıkan) öksürük, nöbetler halinde gelen (paroksistik) öksürük, pozisyonla artan öksürük ve sabah öksürüğü gibi.
Süresine göre ise akut, kronik olmak üzere ikiye ayrılır. Akut öksürük üç haftadan daha kısa süren, kronik öksürük ise 8 haftadan daha uzun süregelen öksürüktür.
Öksürük birçok hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkabilir. Akut öksürük en sık iki-üç günlük halsizlik, kırıklık, baş ve vücut ağrıları, ateş ve burun akıntısı gibi belirtilerle kendini gösteren nezlede görülür. Kronik öksürük 8 haftadan daha fazla süregelen öksürük olup bu durum birçok hastalıkta görülür.
Kronik öksürük yakınması olan erişkin hastalarda rinosinüzit (postnazal akıntı sendromu), astım, gastroözefageal reflü, eozinofilik bronşit, bronşektazi, sigara ve ACE inhibitörleri olarak sınıflandırılan tansiyon ilaçları öksürük nedenlerinin %95’ini oluşturur. Öksürük sebebi olarak postnazal akıntı (geniz akıntısı) ve reflü sıkça görülen sebeplerdendir. Kronik öksürük sebeplerinin hastaların %34’ünde rinit, %25’inde astım, %20’sinde reflü olduğu tespit edilmiştir. Astım ve kronik bronşit gibi alt solunum yolları hastalıkları da kronik öksürük sebebidir. Alerjik bünyeye sahip kişilerde de öksürük oluşabilir. Bu sebeple kronik öksürük ile gelen hastalarda öksürük sebebinin üst solunum yolları hastalıklarından mı yoksa alt solunum yolları hastalıklarından mı kaynaklandığı araştırılmalıdır.
Ülkemizde hala tüberküloz (verem) hastalığı sıkça görüldüğünden kronik öksürük varlığında verem de akla gelmelidir.
Kuru ve yaş öksürük sebepleri Tablo 2 de görülmektedir.
Kullanılan bazı tansiyon ilaçları (ACE inhibitörleri gibi) kuru öksürük yapabilirler. Öksürük tansiyon ilacını kullanmaya başladıktan hemen sonra başlayabileceği gibi haftalar hatta aylar sonra ortaya çıkabilir. İlaç kesildiğinde bir ay içinde öksürük kesilmesi beklenir, ancak bazı kişilerde aylarca sürebilir.
Nöbetler halinde gelen öksürükler denince astım, yaban cisim inhalasyonu veya psikolojik kaynaklı öksürükler akla gelir.
Öksürük kişinin hareket etmesiyle artıyorsa havayollarına dıştan bası ve sırt üstü yatmakla artan öksürük durumunda dolaşım yetmezliği veya yutak, diyafram, mide ve barsak hastalıkları akla gelmelidir.
Ülkemizde sigara içimi fazla olduğundan sabah öksürüğü sigaraya bağlı olabilir. Fakat kronik bronşit (genelde sigaraya bağlı), burun-sinüs enfeksiyonları, bronşektazi (bronş genişlemesi) veya amfizem hastalıklarının da bir göstergesi olabilir.
Eğer yıllarca sigara içen bir kişiyseniz ve kronik öksürük ve balgam şikâyetiniz varsa kronik bronşit hastalığınız olabilir. Bu şikâyetlere ek olarak zayıflama, halsizlik, terleme, ağızdan kan gelmesi gibi şikâyetleriniz de varsa akciğer kanseri veya verem gibi hastalıklar da akla geleceğinden mutlaka göğüs hastalıkları uzmanına başvurmalısınız.
Görüldüğü gibi öksürük yapan sebepler çok fazladır. Basit bir üst solunum yolları enfeksiyonundan akciğer kanserine kadar birçok sebep öksürük yapabilmektedir. Bu nedenle dört haftadan daha uzun süren öksürük varlığında mutlaka göğüs hastalıkları uzmanına başvurmalısınız. Doktora erken başvurmanız hastalığın erken teşhis ve tedavisi için önemlidir.
Tablo 1. Akut ve Kronik öksürük tipleri

AKUT (dört haftadan daha kısa) KRONİK (dört haftadan daha uzun)
Üst solunum yolları enfeksiyonu Tüberküloz (Verem)
Akut bronşit Kronik bronşit
Pnömoni (Zatüre) Astım
Bronşiyolit (Küçük hava yolu hastalıkları) Postnazal akıntı (geniz akıntısı)
Reflü
Bronşektazi (bronş genişlemesi)
Akciğer kanserleri
Tablo 2. Kuru ve yaş öksürük sebepleri

Kuru Öksürük (balgam çıkmayan) Yaş Öksürük (balgam çıkan)
Postnazal akıntı (geniz akıntısı) Pnömoni (Zatüre)
Sigara Akciğer diğer enfeksiyonları
Bazı Tansiyon İlaçları Kronik bronşit
Astım Bronşektazi (bronş genişlemesi)
Reflü Tüberküloz (Verem)
Dış kulak yolu hastalıkları Akciğer kanserleri
Viral üst solunum yolu enfeksiyonları
Plevra (akciğer zarı ) hastalıkları
Mediasten hastalıkları
İnterstisyel akciğer hastalıkları

ÖKSÜRÜK KOMPLİKASYONLARI
1. Senkop (Bayılma): Kronik öksürük bayılma yapabilir. Bu bayılma genelde öksürük nöbetinin başında birkaç saniye olur. Öksürük durduktan hemen sonra düzelir. Oluş mekanizması iyi bilinmemektedir.
2. Akciğer Komplikasyonları: Akciğer ödemi, mediastende hava birikimi
3. Kardiyovasküler Sistem: Venöz basınçta yükselme ile burun, anal kanal ve konjonktiva kanamaları, bradikardi ve kalp bloğu
4. Kalp-iskelet sistemi: Karın kaslarında yırtılma (rektus abdominus kasları), karın duvarında kanama (hematom) oluşabilir. Kosta kırıkları gelişebilir.
5. Diğer: Uykusuzluk, yorgunluk, iştahsızlık, kusma, baş ağrısı olabilir. Öksürük sebebiyle idrar kaçırma görülebilir.
TANI
Öksürük birçok hastalığın belirtisi olduğundan hekim hastalığı belirlemek için hastadan ayrıntılı bir hikâye (anamnez) alır, dikkatli muayene sonrası gerek duyduğu laboratuar ve radyolojik tetkikler ister.
Hasta hekime geldiğinde öncelikle öksürüğün niteliği, ne zamandan beri var olduğu, hastanın sigara içip içmediği, mesleği, kullandığı ilaçlar ve ailede astım varlığı gibi durumlar ayrıntılı şekilde sorgulanır. Muayene sonrası istenilen laboratuar ve radyolojik tetkikler ile de tanı konulamazsa girişimsel işlemler uygulanır. Bunlar bronkoskopi, endoskopi gibi işlemlerdir.
TEDAVİ
Öksürük tedavisinde hedef öksürüğe sebep olan hastalığı bularak tedavi etmektir. Öksürük bir savunma mekanizması olduğundan genelde öksürük kesici ilaçların kullanılması önerilmemektedir. Bu nedenle öksürük şikâyetiniz olduğunda doktora başvurmadan öksürük kesici ilaçlar kullanmamalısınız. Hasta sağlığını daha da bozan veya sosyal durumunu çok etkileyen şiddetli öksürük varlığında doktorlar öksürük kesici ilaçlar önerebilir.
Öksürüğün sebebi viral üst solunum yolları enfeksiyonuysa destek tedavisi ile öksürük şikâyeti kesilir. Bakteriyel enfeksiyonlarda antibiyotik kullanılır. Fakat doktor önerisi olmadan antibiyotik kullanmamalısınız.
Reflü veya postnazal akıntı (geniz akıntısı) tedavi edilirse bu durumlara bağlı öksürük ortadan kalkar.
Öksürüğün sebebi verem ise verem tedavisiyle öksürük kesilir. Günümüzde verem tedavi edilebilmektedir. Verem tedavisinde hastanın tedaviye uyumu çok önemlidir. Verem bulaşıcı bir hastalıktır. Eğer öksürüğünüzün sebebi verem ise mutlaka sizle yakın temasta bulunan akraba ve arkadaşlarınızın da doktor kontrolünden geçmesi gerekmektedir.
Sigara veya kronik bronşite bağlı öksürüklerde sigara bırakma ile öksürük azalabilir veya tamamen ortadan kalkabilir. Kronik bronşitte ilaç tedavisi de gerekmektedir. Bu tedaviyle öksürük şikâyeti belirgin derecede gerileyebilmektedir.
Astım hastalarında günümüzde verilen tedavilerle öksürük ve nefes darlığı gibi şikâyetler kontrol altına alınabilmekte hatta tamamen ortadan kalkabilmektedir. Bu hastaların sürekli doktor kontrolünde olması gerekmektedir. Alerjik bünyeye sahip kişilerdeki uzun süren öksürüklerde astım akla gelmeli ve doktora başvurulmalıdır.
İlaca bağlı öksürüklerde (örneğin tansiyon ilaçları) ilacın bırakılmasıyla öksürük zamanla kesilecektir.
Görüldüğü gibi öksürüğe sebep olan hastalıklar tedavi edildiğinde öksürük kesilmektedir. Bu nedenle özellikle uzun süren öksürüklerde doktora başvurmayı ihmal etmemelisiniz.

HAZIRLAYANLAR; Dr Abdullah Şimşek, Doç. Dr. Nermin Çapan